Dân tộc Sán Dìu ở Tuyên Quang có khoảng 3.500 hộ với trên 15.000 nhân khẩu tập trung ở các xã Ninh Lai, Thiện Kế, Sơn Nam (Sơn Dương), là dân tộc thiểu số đông thứ 6. Các dân tộc khác như Tày, Dao, Cao Lan, Mông thì ở huyện nào cũng có, nhưng dân tộc Sán Dìu chỉ sống tập trung dưới chân dãy núi Tam Đảo, phần hạ huyện Sơn Dương.
Chính vì những đặc điểm này cho thấy người Sán Dìu có tính cộng đồng làng bản, dòng họ khá cao. Họ ít khi sống biệt lập hay xen kẽ với các dân tộc khác, mà sống thành cộng đồng tập trung rộng lớn.
Đôi nét về nét phong phú của dân tộc Sán Dìu
Ðặc điểm kinh tế
Người Sán Dìu chủ yếu làm ruộng nước, có phần nương, soi, bãi. Thêm vào đó, còn có chăn nuôi, khai thác lâm sản, đánh bắt nuôi thả cá, làm gạch ngói, rèn, đan lát…
Từ lâu đời, người Sán Dìu đã sáng tạo ra chiếc xe quệt (không cần bánh lăn) dùng trâu kéo để làm phương tiện vận chuyển. Hình thức gánh trên vai hầu như chỉ dùng cho việc đi chợ.
Hàng ngày người Sán Dìu dùng cả cơm cả cháo, đồ giải khát thông thường cũng là nước cháo loãng.
Tổ chức cộng đồng
Người Sán Dìu ở thành từng chòm xóm nhỏ.
Xem thêm: Dân tộc Xơ Đăng và nhưng điều bạn có thể chưa biết
Hôn nhân gia đình
Trong nhà, người chồng (cha) là chủ gia đình, con theo họ cha, con trai được thừa hưởng gia tài. Cha mẹ quyết định việc cưới gả cho con. Con trai con gái phải được xem số, so tuổi trước khi nên duyên vợ chồng.
Tục lệ ma chay
Việc ma chay cũng qua nhiều lễ thức. Từ sau 3 năm, người chết được bốc cốt – cải táng, và đây là một dịp vui.
Văn hóa
Thơ ca dân gian của người Sán Dìu phong phú, dùng thơ ca trong sinh hoạt hát đối nam nữ (soọng cô) rất phổ biến. Truyện kể, chủ yếu truyện thơ khá đặc sắc. Các điệu nhảy múa thường xuất hiện trong đám ma. Nhạc cụ có tù và, kèn, trống, sáo, thanh la, não bạt cũng để phục vụ nghi lễ tôn giáo. Nhiều trò chơi của dân tộc được đồng bào ưa thích là: đi cà kheo, đánh khăng, đánh cầu lông kiểu Sán Dìu, kéo co.
Nhà cửa
Người Sán Dìu ở nhà đất. Nhà cửa đồng bào không có những đặc trưng riêng. Có lẽ vì vậy mà người Sán Dìu đã tiếp thu mẫu nhà của người Việt khá dễ dàng.
Trang phục
Trang phục của người Sán Dìu đã và đang đổi thay gần giống trang phục người Kinh. Phụ nữ Sán Dìu có tập quán ăn trầu và thường mang theo mình chiếc túi vải đựng trầu hình múi bưởi có thêu nhiều hoa văn sặc sỡ, và kèm theo là con dao bổ cau có bao bằng gỗ được chạm khắc trang trí đẹp.
